پژوهش و نوآوري

ماه مبارك رمضان به جهت نزول قرآن كريم در آن و ويژگى هاى منحصرى كه دارد در ميان ماه هاى سال قمرى برترين است; قرآن كريم مى فرمايد: «ماه رمضان ماهى است كه قرآن براى هدايت انسان ها در آن نازل شده است.» [6]
پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله) درباره ماه رمضان مى فرمايد: «اى مردم! ماه خدا با بركت و رحمت و مغفرت به شما روى آورد، ماهى كه نزد خدا از همه ماه ها برتر و روزهايش بر همه روزها و شب هايش بر همه شب ها و ساعاتش بر همه ساعات برتر است، ماهى است كه شما در آن به ميهمانى خدا دعوت شده و مورد لطف او قرار گرفته ايد، نفس هاى شما در آن تسبيح و خوابتان در آن عبادات، عملتان در آن مقبول و دعايتان در آن مستجاب است…. بهترين ساعاتى است كه خداوند به بندگانش نظر رحمت مى كند… .» [7]

سياق اين سه آيه دلالت دارد بر اينكه: اولا هر سه با هم نازل شده‏اند، براى اينكه ظرف (ايام)در ابتداى آيه دوم متعلق به كلمه(صيام)در آيه اول است و جمله(شهر رمضان)در آيه سوم يا خبر است‏براى مبتدائى حذف شده كه عبارت است از ضميرى كه به كلمه(اياما)بر مى‏گردد، و تقدير جمله(هى شهر رمضان)است و يا مبتدائى است‏براى خبرى كه حذف شده و تقديرش"شهر رمضان هو الذى كتب عليكم صيامه"است و يا بدل از كلمه صيام در جمله (كتب عليكم الصيام)در آيه اول است، و به هر تقدير جمله(شهر رمضان)بيان و توضيحى است‏براى روشن كردن جمله(اياما معدودات)ايام معدوده‏اى كه روزه در آنها واجب شده.

پس به دليلى كه ذكر شد آيات سه‏گانه مورد بحث‏به هم متصل، و نظير كلام واحدى است كه يك غرض را دربردارد، و آن غرض عبارت است از بيان وجوب روزه ماه رمضان.

و ثانيا دلالت دارد بر اينكه قسمتى از گفتار اين سه آيه به منزله توطئه و زمينه‏چينى براى قسمت ديگر آن است، يعنى دو آيه اول به منزله مقدمه است‏براى آيه سوم، چون در آيه سوم تكليفى واجب مى‏شود كه صاحب كلام، اطمينان ندارد از اينكه شنونده از اطاعت آن سرپيچى نكند، براى اينكه تكليف نامبرده تكليفى است كه بالطبع براى مخاطب، شاق و سنگين است، و به اين منظور، دو آيه اول از جملاتى تركيب شده كه هيچ يك از آنها از هدايت ذهن مخاطب به تشريع روزه رمضان خالى نيست، بلكه در همه آنها به تدريج ذهن شنونده را به سوى آن توجه مى‏دهد، و به اين وسيله استيحاش و اضطراب ذهن او را از بين مى‏برد، و در نتيجه علاقمند به روزه مى‏كند، تا با اشاره به تخفيف و تسهيلى كه در تشريع اين حكم رعايت‏شده، و نيز با ذكر فوائد و خير دنيوى و اخروى كه در آن است، حدت و شدت دلخواهى و استكبار او را بشكند.

و بهمين جهت‏بعد از آنكه در جمله: “يا ايها الذين آمنوا كتب عليكم الصيام"، مساله وجوب روزه بر مسلمانان را خاطرنشان كرد، بلافاصله فرمود: “كما كتب على الذين من قبلكم” و فهمانيد كه شما مسلمانان نبايد از تشريع روزه وحشت كنيد، و آن را گران بشماريد، چون اين حكم منحصر به شما نبوده، بلكه حكمى است كه در امتهاى سابق نيز تشريع شده بود.(لعلكم تتقون)، يعنى علاوه بر اينكه عمل به اين دستور، همان فائده‏اى را دارد كه شما به اميد رسيدن به آن ايمان آورديد، و آن، عبارت است از تقوا، و علاوه بر اين، اين عمل كه گفتيم در آن، اميد تقوا براى شما هست، همچنانكه براى امتهاى قبل از شما بود، عملى نيست كه تمامى اوقات شما را و حتى بيشتر اوقاتتان را بگيرد، بلكه عملى است كه در ايامى قليل و معدود انجام مى‏شود، (اياما معدودات)

آرى نكره(و بدون الف و لام)آمدن كلمه(اياما)دلالت‏بر ناچيزى ايام دارد، و در اينكه ايام را به وصف معدود توصيف كرد، خود اشعارى است‏به اهميت نداشتن آن، همچنانكه همين توصيف در آيه: “و شروه بثمن بخس دراهم معدودة” (1) مى‏فهماند كه يوسف ع را به چند درهم ناچيز فروختند.

ادامه »

بسم الله الرحمن الرحيم

يا ايها الذين آمنوا كتب عليكم الصيام كما كتب على الذين من قبلكم لعلكم تتقون.(183) اياما معدودات فمن كان منكم مريضا او على سفر فعدة من ايام اخر و على الذين يطيقونه فدية طعام مسكين فمن تطوع خيرا فهو خير له و ان تصوموا خير لكم ان كنتم تعلمون.(184) شهر رمضان الذى انزل فيه القرآن هدى للناس و بينات من الهدى و الفرقان فمن شهد منكم الشهر فليصمه و من كان مريضا او على سفر فعدة من ايام اخر يريد الله بكم اليسر و لا يريد بكم العسر و لتكملوا العدة و لتكبروا الله على ما هديكم و لعلكم تشكرون.(185) (سوره بقره، آيات 185-183)

«اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد روزه بر شما واجب شده همانطور كه بر اقوام قبل از شما واجب شده بود شايد با تقوا شويد(183) و اين روزهائى چند است پس هر كس از شما مريض و يا مسافر باشد بايد ايامى ديگر بجاى آن بگيريد و اما كسانى كه به هيچ وجه نمى‏توانند روزه بگيرند، عوض روزه براى هر روز يك مسكين طعام دهند و اگر كسى عمل خيرى را داوطلبانه انجام دهد، برايش بهتر است و اينكه روزه بگيريد، برايتان خير است، اگر بناى عمل كردن داريد(184) و آن ايام كوتاه ماه رمضان است كه قرآن در آن نازل شده تا هدايت مردم و بياناتى از هدايت و جدا سازنده حق از باطل باشد. پس هر كس اين ماه را درك كرد، بايد روزه‏اش بگيرد و هر كس مريض و يا مسافر باشد، به جاى آن چند روزى از ماههاى ديگر بگيرد. خدا براى شما آسانى و سهولت را خواسته و دشوارى نخواسته و منظور اين است كه عده سى روزه ماه را تكميل كرده باشيد و خدا را در برابر اين كه هدايتتان كرد، تكبير گفته و شايد شكرگزارى كرده باشيد(185)»

امام صادق (ع) در حدیثی نقل شده است که اگر توان است نماز مغرب و عشاء قبل از افطار خوانده شود و در حدیثی دیگر از امام باقر (ع) نقل شده است که اگر میل تو به افطار و غذا خوردن تو را از نماز باز می‌دارد، ابتدا افطار کن تا از تو وسوسه‌های نفس ملامت‌گر دور شود.

امام رضا (ع) در حدیثی فرمودند که هر کس هنگام افطارش بگوید “اللهم لک صمنا بتوفیقک و علی رزقک افطرنا بامرک فتقبله منا و اغفر لنا انک انت الغفور الرحیم” خداوند آنچه را از نقص و زیان بر روزه اش وارد ساخته می‌بخشاید و در حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده است که اگر هر کس روزه خود را با کلام صالح و عمل صالح که همان “لا اله الا الله” است، به پایان رساند، خداوند، روزه او را قبول می‌فرماید.

شایسته است تا در برای افطار از خرما شروع شود و پیامبر اکرم (ص) نیز در این مورد می‌فرماید که کسی که با خرمای حلال افطار کند، ثواب نماز وی، چهار صد برابر می‌شود و در حدیثی دیگر از امام صادق (ع) نقل شده است که افطار کردن با آب، گناه قلب را می‌شوید.

توصیه شده است تا با آب گرم افطار کنیم و این مهم در روایات نیز ذکر شده است به گونه‌ای که پیامبر اکرم (ص) فرمودند که آب گرم کبد و معده انسان را پاک و دهان را خوشبو می‌کند، دندان‌ها و حدقه چشم را قوت می‌بخشد، دید چشم را زیاد و گناهان را می‌شوید، رگ‌های هیجان آور را تسکین می‌بخشد، و درد سر را از بین می‌برد.

قرائت سوره قدر نیز در هنگام افطار سفارش شده است و از امام زین العابدین نقل شده است هر کس سوره قدر را هنگام افطار و سحرش (قبل از افطار و قبل از خوردن سحری) بخواند بین سحر و افطار (هنگام روز) ثواب کسی را دارد که در راه خدا در خون خود غوطه ور باشد.

ماه مبارک رمضان آنقدر مهم است که در آیات 184 و 185 سوره بقرة در مورد روزه داری، احکام روزه و کفاره روزه سخن به میان آمده شده است و در فضیلت این ماه می‌توان به روایتی از امام باقر (ع) اشاره کرد که به جابر می‌فرمود کسی که در این ماه روز را روزه بگیرد و بخشی از شب را به عبادت سپری کند همانند روزی می‌شود که مادرش او را زاییده است.

امام صادق (ع) نیز در روایتی نقل شده از محمد عمران می‌فرماید که خداوند بزرگ در هر شبى از شب‌هاى ماه رمضان آزادشدگان و رها یافتگانى از آتش دوزخ دارد مگر آنکه کسى با مسکرى افطار کند و چون شب آخر ماه رمضان فرا رسد به تعداد بردگانى که در تمام این ماه آزاد شده‌‏اند در آن شب آزاد خواهند شد.

امام صادق (ع) در حدیثی فلسفه روزه‌داری را مساوی شدن دارا و فقیر عنوان کرده است و در حدیثی دیگر از پیامبر اکرم (ص) عنوان شده است که بنده خداوند اگر می‌دانست ماه رمضان چیست و چه برکاتی دارد دوست داشت تمام ماه سال ماه رمضان باشد و در همین راستا نیز امام صادق فرمودند که اگر کسی بدون عذر روزه خواری کند ایمان از او جدا می‌شود.

تقویت تقوا و پرهیزکاری، آرامش روان و جسم، عدم نفوذ شیطان، مساوات بین فقیر و غنی، احیاء فضائل اخلاقی، وجود شبهای قدر در ماه مبارک رمضان، تلاوت و وزیدن نسیم قرآن در کشورهای مسلمان از جمله فوائد و فضائل روزه داری است و این موارد در روایات و احادیث مختلف ذکر شده است.